Статья носит историографический и источниковедческий характер и посвящена анализу источников по культуре питания поляков белорусских земель XIX - начала ХХ в. Несмотря на то, что поляки всегда составляли значимую этническую группу Беларуси, изучение комплекса их культуры профессиональными этнографами не проводилось. В статье рассмотрена историография проблемы и выделены основные виды источников по рассматриваемой теме. В историографии тема исследования затрагивалась косвенно, наиболее значительны работы А.И. Мальдиса, К.А. Цвирки, Т.А. Новогродского. Основным типом источников являются мемуары и близкие к ним художественные произведения, а также ряд кулинарных книг. В статье анализируются произведения А. Мицкевича, В. Сырокомли, Э. Ожешко, Ф. Чернышевича, мемуары Я. Булгака. При работе с этими видами источников необходим критический подход при анализе содержащейся в них информации. Прежде всего, следует учитывать, что они ориентированы на средние и высшие слои общества, носят субъективный, а кулинарные книги также компилятивный характер. Несмотря на недостатки, оба вида источников содержат ценную информацию по культуре питания белорусских поляков XIX - начала ХХ в.
The article has a historiographic nature and is devoted to the analysis of sources on the eating habits of the Poles of the Belarusians lands of the XIX – early XX centuries. Despite the fact that the Poles have always constituted an important ethnic group in Belarus, the study of the complex of their culture as a whole hasn’t been carried out by professional ethnographers. The article discusses historiography of the problem and highlights the main types of sources on the topic. In the historiography the research topic was touched upon indirectly. The most important researches are A. Mal’dzis, K. Tsvirka, T. Navahrodzki. The main types of sources are memoirs and close to them fiction, as well as number of cookbooks. The works of A. Mickiewicz, W. Syrokomla, E. Orzeszkowa, F. Czarnyszewicz and the memoirs of J. Bulhak are analyzed in the article. Working with these types of sources and analyzing the information they contain required a critical approach. First of all, it should be taken into account, that the sources have subjective character and are focused on the middle and high strata of society. The cookbooks also often have a compilation character. Despite the limitations, both types of the sources contain valuable information on the eating habits of Belarusians Poles in the XIX – early XX century.
Михайлец Михаил Анатольевичкандидат исторических наук, доцент
Белорусский государственный университет
Минск, Республика Беларусь
[email protected]
1. Міхайлец М.А. Асаблівасці матэрыяльнай культуры польскай этнічнай супольнасці Беларусі (XIX–ХХ стст.) // Пытанні мастацтвазнаўства, этналогіі і фалькларыстыкі. Вып. 3. (матэрыялы Міжнароднай навук. канф., прысвечанай 50-гадоваму юбілею ІМЭФ імя К.Крапівы НАНБ “Мастацтва, фальклор, этнічныя традыцыі ў вырашэнні актуальных задач сучаснай культуры”, Мінск, 7–8 чэрвеня 2007 г.). – Ч. 2. – Мінск: ВГАА “Права і эканоміка”, 2007. – C. 158–163.
2. Міхайлец М.А. Раман Фларыяна Чарнышэвіча “Надбярэзінцы” як крыніца
вывучэння культуры палякаў Усходняй Беларусі пачатку ХХ ст. // Беларусь у ХІХ–ХХІ стагоддзях: этнакультурныя традыцыі і нацыянальна-дзяржаўныя працэсы : зборнік навуковых артыкулаў / рэдкал.: В. А. Міхедзька (адказны рэд.) [і інш.]; М-ва адукацыі Рэспублікі Беларусь, Гомельскі дзярж. ун-т імя Ф. Скарыны. – Гомель: ГДУ імя Ф. Скарыны, 2017. – С. 196–202.
3. Мальдзiс А.В. Падарожжа ў XIX ст.: З гiсторыi беларускай лiтаратуры, мастацтва i культуры. – Мінск: Нар. асвета, 1969. – 206 с.
4. Мальдзiс А.В. Творчае пабрацiмства. Беларуска-польскiя лiтаратурныя ўзаемасувязi ў XIX ст. – Мінск: Навука i тэхнiка, 1966. – 160 с.
5. Цвiрка К.А. Слова пра Сыракомлю. Быт i культура беларусаў у творчасцi «вясковага лiрнiка». – Мінск: Навука i тэхнiка, 1975. – 200 с.
6. Навагродскі Т.А. Эвалюцыя традыцый харчавання беларусаў у XIX–ХХ стст. –Мінск: БДУ, 2015. – С. 12–13.
7. Бандарчык В.К. Гісторыя беларускай этнаграфіі – пач. ХХ ст. – Мінск: Навука і тэхніка, 1970. – 123 с.
8. Бандарчык В.К. Гісторыя беларускай этнаграфіі ХІХ ст. – Мінск: Навука і тэхніка, 1964. – 232 с.
9. Беларусы: у 8 т. / рэдкал.: В.К. Бандарчык [і інш.]. – Мінск: Беларус. навука, 1995–2005. – Т. 3: Гісторыя этналагічнага вывучэння / В.К. Бандарчык. – 1999. –365 с.
10. Gostomski W. Arcydzie?o poezyi polskiej A. Mickiewicza “Pan Tadeusz”. – Krak?w: Nak?adem Ksi?garni Sp??ki Wydawniczej Polskiej, 1894. – 266 s.
11. Tarnowski S. O “Panu Tadeuszu”. – 2-e wyd. - Krak?w: Nak?adem KrakowskiejSp??ki Wydawniczej, 1922. – 104 s.
12. Живов М. Адам Мицкевич: жизнь и творчество. – М.: Гос. изд-во худож. лит., 1956. – 591 с.
13. Несцярчук Л. Адам Міцкевіч: геній, паэт, ліцвін. – Брэст: Брэсцкая друкарня, 2019. – 375 с.
14. Галабурда Н., Зуеў Ул. Шляхецкая кухня часоў Адама Міцкевіча // Altanka. –2008. – №1. – С. 24–27.
15. Міцкевіч А. Пан Тадэвуш, або Апошні наезд у Літве: шляхецкая гісторыя з 1811 і 1812 гг. у дванаццаці кнігах вершам / укладанне У. Гілеп і інш. – Минск: Беларускі фонд культуры, 1998. – 878 с.
16. Go??biowski. Domy i dwory. – Warszawa: Druk. N. Gl?cksberga, 1830. – 298 s.
17. Kucharz doskona?y w wybornym gu?cie z oszcz?dno?ci? dogodny, czyli spos?bgotowania r??nych potraw z mi?sa i ryb, robienia do nich g?szcz?w, sos?w, galaret?w. –Grodno: W drukarni Zymela. – wyd. 3. – 185. – T. 1–2. – 350 s.
18. Лiтоўская гаспадыня, цi навука аб утрыманнi ў добрым стане хаты i забяспячэннi яе ўсiмi прыправамi i запасамi кухоннымi i аптэкарскiмi i гаспадарчымi, а таксама гадаваннi i ўтрыманнi скацiны, птушкi i iншай жывёлы адпаведна спосабам найбольш выпрабаваным i правераным вопытам i да таго ж самым танным i простым / пер. з польскай П.Р. Казлоўскага, В.В. Нядзвецкай. – Мінск: Полымя, 1993. – 336 с.
19. W.A.L.Z. Kucharka Litewska. – Wilno: Drukiem J?zefa Zawadzkiego, 1860. –522 s.
20. Завадская В. Лiтоўская кухарка. Першая беларуская кулінарная кніга: перaклад з польскай мовы. – Мінск: Харвест, 2013. – 431 с.
21. Дембовецкий А.С. Опыт описания Могилевской губернии. Кн. 1. ? Могилев, 1882. – 782 с.
22. Ожешко Э. Над Неманом. – Минск: Народная асвета, 1985. – 383 с.
23. Булгак Я. Край дзіцячых гадоў. – Мінск: Беларусь, 2004. – 415 с.
24. Zadencka M. W poszukiwaniu utraconej ojczyzny: obraz Litwy i Bia?orusi wtw?rczo?ci wybranych polskich pisarzy emigracyjnych: Florian Czarnyszewicz, Micha? Kryspin Pawlikowski, Maria Czapska, Czes?aw Mi?osz, J?zef Mackiewicz // ActaUniversitatis Upsaliensis. – 1995. – №35. – 223 s.
25. Bednarczuk L. O j?zyku polskim nad Berezyn? // Stosunki j?zykowe na ziemiachWielkiego Ksi?stwa Litewskiego. – Krak?w, 1999. – S. 204–215.
26. Grek-Pabisowa I. S?ownictwo kresowe z powie?ci Floriana Czarnyszewicza"Nadberezy?cy": ma?o znane ?wiadectwo zaginionej polszczyzny prze?omu XIX i XX w. // Acta Baltico-Slavica. – 2009. – №33. – S. 205–228.
27. Чарнышевіч Ф. Надбярэзінцы: раман у трох частках, заснаваны на рэальных падзеях; пер. з пол. К.С. Маціеўскай [і інш.]; пад рэд. М.А. Мартысевіч. –Мінск : А.М. Янушкевіч, 2017. – 664 с