Роспись на стекле в Беларуси восходит к XVIII в., когда в этой технике писались иконы не только для домашнего использования, но и для храмов. На протяжении XIX в. традиция оставалась преимущественно сакральной, а с начала ХХ в. с распространением дешевого оконного стекла она выделилась в отдельный вид декоративно-прикладного искусства, распространилась по всей территории Беларуси и стала приобретать все более орнаментально-декоративный характер. С конца 1940-х и до начала 1960-х гг. картинки на стекле широко использовались для украшения интерьера жилья в деревнях и небольших городах, однако к концу 1990-х гг. этот вид народного искусства пришел в упадок, главным образом, из-за снижения спроса. В Пружанском районе традиция возродилась в 2000-е гг. благодаря деятельности народного мастера Беларуси М. Н. Кулецкой. На основании интервью с носителями в статье рассматриваются проблемы сохранения и популяризации росписи на стекле в современных условиях, в том числе благодаря приданию традиции статуса нематериального культурного наследия.
Glass painting in Belarus dates back to the 18th century, when icons were painted using this technique not only for home use but also for churches. During the 19th century, the tradition remained predominantly sacred, and with the beginning of the 20th century and spread of cheap window glass, it emerged as a separate type of decorative and applied art, expanded throughout the territory of Belarus and began to acquire an increasingly ornamental and decorative character. From the late 1940s to the early 1960s, glass painting was widely used to decorate the interiors of houses in villages and towns, but by the late 1990s this form of folk art had declined, mainly due to decrease in demand. In the Pruzhany district, the tradition was revived in the 2000s thanks to the work of the Folk Master of Belarus Maria Kuletskaya. Based on interviews with the bearers of the tradition, the article addresses the problems of preserving and promoting glass painting in modern conditions, including by giving this tradition the status of intangible cultural heritage.
Михайлец Михаил Анатольевичкандидат исторических наук, доцент
Белорусский государственный университет
Минск, Республика Беларусь
m.mikhailets@gmail.com
1. B?achowski A. Malarstwo na szkle. Lublin; Toru?: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, 2004. 192 s.
2. Сахута Я. М., Говар В.А. Народны роспіс па шкле // Помнікі гісторыі і культуры. 1983. № 4. С. 31–33.
3. Сахута Е. М., Говор В. А. Художественные ремесла и промыслы Белоруссии. Минск: Наука и техника, 1988. 272 с.
4. Сахута Я. М. Народнае мастацтва Беларусі. Мінск: Беларуская энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1997. 287 с.
5. Лобачевская О. А. Расписные стекла – между примитивом и китчем // Примитив в изобразительном искусстве: материалы Всероссийской науч.-практ. конференции. М.: ГРДН, 1994. С. 47–54.
6. Лабачэўская В.А. Народныя карцінкі на шкле ў Беларусі: да пытання мастацкай вартаці і тыпалогіі // Традыцыі і сучасны стан культуры і мастацтваў: зб. навук. арт. Вып. 1 / гал. рэд. А.І.Лакотка; Цэнтр даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры НАН Беларусі. Мінск: Права і эканоміка, 2020. С. 133–137.
7. Шаура Р. Ф.Дэкаратыўны роспіс на шкле // Прырода, чалавек, культура: праблемы гармоніі: матэрыялы навук. канф. (Мінск, 25–26 сак. 2003 г.) / рэдкал. М. А. Бяспалая [і інш.]; Міністэрства культуры; БДУК. Мінск: БДУК, 2003. С. 235–241.
8. Шаура Р. Ф. Развіццё народнага выяўленчага і дэкаратыўнага мастацтва Беларусі ў другой палове ХІХ – пачатку ХХІ ст. Мінск: БДУ культуры і мастацтваў, 2006. 384 с.
9. ФлікопГ.А.Абразы «на шкле» і «за шклом» у грэка-каталіцкіх храмах Беларусі ў XVIIІ – пачатку ХІХ стст. // Традыцыі і сучасны стан культуры і мастацтваў: матэр. Міжнар. навук.-практ. канф. (28–29.11.2013 г., г. Мінск): у 2-х ч. Ч. 1 / уклад. Н. С. Бункевіч; гал. рэд. А.І.Лакотка. Мінск: Права і эканоміка, 2014. С. 200–205.
10. Флікоп-Світа Г.Іконопис на склі в Білорусі: витоки ремесла, творы 1920–1930-х рр. в музейних збірках та приватних колекціях // Народознавчі зошити. 2018. № 2 (140). С. 514–522.
11. Трубач В.І. Беларускі народны мастацкі роспіс на шкле пачатку – сярдэдзіны ХХ ст.: гістарыяграфія даследавання // Подготовка научных кадров: опыт, проблемы, перспективы: материалы III Республиканской научно-практической конференции. Минск, 10 декабря 2021 г. / редкол.: М. Г. Жилинский (отв. ред.) [и др.]. Минск: ИВЦ Минфина, 2022. С. 144–147.
12. Трубач В.І. Карцінкі на шкле як адзін са складнікаў вясковага інтэр’ера // Сохранение нематериального историко-культурного наследия стран СНГ в контексте глобальных вызовов: Междунар. науч.-практ. семинар, Минск, 15–17 нояб. 2022 г.: сб. науч. ст. / М-во культуры Респ. Беларусь, Белорус. гос. ун-т культуры и искусств, Межгосудар. фонд гуманитарного сотрудничества государств – участников СНГ; редкол. Н. В. Карчевская [и др.]. Минск: БГУКИ, 2022. С. 168–177.
13. Прадметы дэкору традыцыйнага жылля: малюнкі на шкле са збору Дзяржаўнага музея народнай архітэктуры і побыту: каталог выстаўкі / Беларускі дзяржаўны музей народнай архітэктуры і побыту [склад. і аўтар уступ. артыкула М. Баркова; навук. дарадчык Я. Сахута]. Мінск: Нацыянальная бібліятэка Беларусі, 2011. 54 с.
14. Ященко О. Г. Интерьеры жилья горожан Беларуси конца ХІХ – начала ХХ вв. // Известия Гомельского государственного университета имени Ф. Скорины. Сер.: Гуманитарные науки. 2015. № 4(91). С. 89–94. EDN: UHLDCV.
1. B?achowski, A. (2004) Malarstwo na szkle [Painting on Glass]. Lublin; Toru?: Polskie Towarzystwo Ludoznawcze. (In Polish)
2. Sahuta, Ya. M., Hovar, V. A. (1983) Narodny rospis pa shkle [Folk Painting on Glass]. Pomniki historyi i kul’tury [Cultural Monuments]. No. 4. Pp. 31–33. (In Belarusian)
3. Sahuta, E. M., Govor, V. A. (1988) Hudozhestvennye remesla i promysly Belorussii [Arts and Crafts of Belarus]. Minsk: Nauka i tekhnika. (in Russ.)
4. Sahuta, Ya. M. (1997) Narodnae mastactva Belarusi [Folk Arts of Belarus]. Minsk: Belaruskaya encyklapedyya imya Petrusya Broukі. (In Belarusian)
5. Lobachevskaya, O. A. (1994) Raspisnye stekla – mezhdu primitivom i kitchem [Painted glass – between primitive and kitsch]. Primitiv v izobrazitel'nom iskusstve: Materialy vserossijskoj nauch.-prakt. konferencii. [Primitive in Fine Arts: Proceedings of the All-Russian scientific-practical conference]. Moscow: GRDN. Pp. 47–54. (In Russ.)
6. Labacheuskaya, V. A. (2020) Narodnyya karcіnkі na shkle u Belarusі: da pytannya mastackaj vartacі і typalogіі [Folk Glass Paintings in Belarus: on the Issue of Artistic Value and Typology]. Tradycyі і suchasny stan kul'tury і mastactvau: zb. navuk. art. Vyp. 1 [Traditions and the Current State of Culture and Arts: Collection of scientific papers. Vol. 1]. Ed. A.I. Lakotka; Center for the Belarusian Culture, Language and Literature researchers of the National Academy of Sciences of Belarus. Minsk: Prava i Ekanomika. Pp. 133–137. (In Belarusian)
7. Shaura, R. F. (2003) Dekaratyuny rospіs na shkle [Decorative Glass Painting]. Pryroda, chalavek, kul'tura: prablemy harmonіі: materyyaly navuk. kanf. [Nature, Man, Culture: Problems of Harmony: Proceedings of the scientific conference]. Ed. M.A. Byaspalaya etc.; Ministry of Culture. Minsk: BDUK. Pp. 235–241. (In Belarusian)
8. Shaura, R. F. (2006) Razvіccyo narodnaha vyyaulenchaga і dekaratyunaha mastactva Belarusі u druhoj palove XIX – pachatku XXІ st. [The Development of Folk Fine and Decorative Art of Belarus in the Second Half of the 19th – early 21st century]. Mіnsk: BDU kultury і mastactvau. (In Belarusian)
9. Flіkop, G. A. (2014) Abrazy «na shkle» і «za shklom» u greka-katalіckіh hramah Belarusі u XVIIІ – pachatku XIX stst. [Icons “On Glass” and “Behind Glass” in Greek Catholic Churches of Belarus in the 18th – early 19th centuries]. Tradycyі і suchasny stan kul'tury і mastactvau: mater. Mіzhnar. navuk.-prakt. kanf. : u 2 ch. – CH. 1 [Traditions and the Current State of Culture and Arts: Proceedings of the International scientific-practical conference: In 2 Vol. Vol. 1]. Ed. A. І. Lakotka. Mіnsk: Prava і ekanomіka. Pp. 200–205. (In Belarusian)
10. Flіkop-Svіta, G. (2018) Іkonopis na sklі v Bіlorusі: vitoki remesla, tvory 1920-1930-h rr. v muzejnih zbіrkah ta privatnih kolekcіyah [Icon Painting on Glass in Belarus: the Origins of the Craft, Works of the 1920s-1930s in Museum and Private Collections]. Narodoznavchі zoshiti [The Ethnology Notebooks]. No. 2 (140). Pp. 514–522. (In Russ.)
11. Trubach, V. І. (2022) Belaruskі narodny mastackі rospіs na shkle pachatku – syardedzіny XX st.: hіstaryyahrafіya dasledavannya [Belarusian Folk Art Painting on Glass at the Beginning of the 20th century: Historiography of Research]. Podgotovka nauchnyh kadrov: opyt, problemy, perspektivy: materialy III Respublikanskoj nauchno-prakticheskoj konferencii [Training of Scientific Personnel: Experience, Problems, Perspectives: Proceedings of the III Republican scientific-practical conference]. Ed. M. G. Zhilinskij etc. Minsk: IVC Minfina. Pp. 144–147. (In Belarusian)
12. Trubach, V. І. (2022) Karcіnkі na shkle yak adzіn sa skladnіkau vyaskovaga іnter’era [Glass Paintings as One of the Components of a Rustic Interior]. Sohranenie nematerial'nogo istoriko-kul'turnogo naslediya stran SNG v kontekste global'nyh vyzovov: Mezhdunar. nauch.-prakt. seminar: sb. nauch. st. [Safeguarding of the Intangible Cultural Heritage of the CIS Countries in the Context of Global Challenges: International scientific-practical seminar: collection of scientific articles]. Ed. N. V. Karchevskaya etc.; M-vo kul'tury Resp. Belarus', Belorus. gos. un-t kul'tury i iskusstv, Mezhgosudar. fond gumanitarnogo sotrudnichestva gosudarstv – uchastnikov SNG. Minsk: BGUKI. Pp. 168–177. (In Belarusian)
13. Barkova, M (2011) (ed.) Pradmety dekoru tradycyjnaha zhyllya: malyunkі na shkle sa zboru Dzyarzhaunaga muzeya narodnaj arhіtektury і pobytu: katalog vystaukі [Items for the Decoration of a Traditional House: Glass Paintings from the Collection of the State Museum of Folk Architecture and Rural Lifestyle: Catalog of the Exhibition]. Mіnsk: Nacyyanal'naya bіblіyateka Belarusі. (In Belarusian)
14. Yashchenko, O. G. (2015) Inter'ery zhil'ya gorozhan Belarusi konca XIX – nachala XX vv. [Interiors of Housing of Belarusian Citizens in the late 19th – early 20th centuries]. Izvestiya Gomel'skogo gosudarstvennogo universiteta imeni F. Skoriny. Ser.: Gumanitarnye nauki [News of the Gomel State University named after F. Skorina. Series: Humanities]. No. 4(91). Pp. 89–94. (In Russ.). EDN: UHLDCV